PhD Theses

Permanent URI for this collection

http://192.168.13.253:4000/handle/123456789/3383

Browse

Now showing 1 - 20 of 31

Athari za kiutamaduni katika tafsiri mifano kutoka matini za Kitalii katika makumbusho za Tanzania
(University of Dar es Salaam, 2014) Jilala, Hadija
Utafiti huu umeshughulikia athari za kiutamaduni zijibainishazo katika tafsiri kwa kuchambua matini za kitalii zilizopo katika Makumbusho za Tanzania. Nia ya kufanya hivyo ni kuibua modeli ya kutafsiri matini za kiutamaduni ambayo itakuwa kiunzi cha kutafsiri matini za kiutamaduni ili kudhibiti mapungufu ya kimawasiliano. Dira iliyoongoza katika utengenezaji wa modeli ni matokeo ya utafiti huu na mhimili wa mawazo ya Nadharia ya Skopos. Ili kuibua Modeli ya Mawasiliano ya Kiutamaduni, tulitathmini mbinu za kutafsiri matini za kiutamaduni, mikakati iliyotumika katika uteuzi wa visawe vya kiutamaduni, mapungufu ya kimawasiliano yanayosababishwa na athari za kiutamaduni na namna tunavyoweza kukabiliana nayo. Data za utafiti huu zilipatikana kwa kutumia mbinu za usomaji wa machapisho, dodoso, usaili, uchunguzi shirikishi na upimaji. Utafiti huu umegundua kuwa, mbinu zinazotumika kutafsiri matini za kiutamaduni hazina uangavu na hivyo kusababisha mapungufu mengi ya kimawasiliano. Kichochezi kikuu cha mapungufu ya kimawasiliano ni mwachano wa kiutamaduni baina ya utamaduni chanzi na utamaduni lengwa. Ili kupunguza dosari hizo, utafiti huu umependekeza Modeli ya Mawasiliano ya Kiutamaduni (MMK) ambayo ni kiunzi cha kutafsiri matini za kiutamaduni ili kuleta ufanisi wa mawasiliano. Mhimili mkuu wa modeli hii ni fikra kwamba, ujumbe wa matini ya kiutamaduni ndiyo huukilia mbinu za tafsiri. Aidha, utafiti huu umebaini kuwa mbinu inayofaa kutafsiri matini za kiutamaduni ni “uasilishaji na ufafanuzi wa visawe”. Mbinu hii ndiyo nguzo kuu ya Modeli ya Mawasiliano ya Kiutamaduni.
Dhima ya visasili katika riwaya ya Kiswahili: uchambuzi wa Nagona, Mzingile na Ziraili na Zirani
(University of Dar es Salaam, 2016) Mbijima, Rose
Utafiti huu unahusu “Dhima ya Visasili katika Riwaya ya Kiswahili: Uchambuzi wa Nagona (1990), Mzingile (1991) na Ziraili na Zirani (1999).” Tulifanya utafiti ili kuhakiki madai ya baadhi ya wataalamu wa fasihi wanaoona kuwa uandishi wa Kezilahabi unarudisha nyuma maendeleo ya riwaya ya Kiswahili. Tulichokifanya ni kujadili dhima ya visasili katika riwaya tatu tulizoziteua ili kuona kama madai hayo yana ukweli. Utafiti huu, kwa hiyo, umechunguza dhima ya visasili ambayo ni matini simulizi, ndani ya riwaya ambayo ni matini andishi. Malengo ya utafiti huu ni kubainisha visasili katika riwaya teule; kujadili dhima ya kimaudhui ya visasili katika riwaya teule na kujadili dhima ya kifani ya visasili katika riwaya teule. Utafiti huu ni wa maktabani na uwandani. Ili kufikia malengo ya utafiti huu mbinu za aina mbili zilitumika kukusanya data. Mbinu ya mahojiano ilitumika kukusanya data za uwandani wakati, kwa upande wa utafiti wa maktabani, mbinu ya kusoma matini ilitumika. Data zilizokusanywa zimewasilishwa kwa njia ya maelezo na Nadharia za Mwingilianomatini na Uhemenitiki ndizo zimetumika katika uchambuzi wa data. Utafiti umebaini kwamba riwaya teule zimesheheni visasili ambavyo vina dhima za kimaudhui na kifani. Dhima hizo ni kubwa na nyingi kiasi cha kuwa na athari chanya katika utanzu wa riwaya na hivyo kuchangia katika maendeleo ya riwaya ya Kiswahili na siyo kuyarudisha nyuma.
Mabadiliko katika majigambo: uchunguzi wa majigambo ya jadi na ya bongo fleva
(University of Dar es Salaam, 2012) Samwel, Method
Utafiti huu umeshughulikia Mabadiliko katika Majigambo: Uchunguzi wa Majigambo ya Jadi na ya Bongo Fleva. Tulifanya utafiti ili kuhakiki madai kwamba tanzu mpya za fasihi zinazoibuka hujengwa katika misingi ya tanzu za awali. Majigambo ya jadi ni utanzu wa fasihi simulizi uliokuwapo tangu awali, majigambo yanayojitokeza katika muziki wa Bongo Fleva ni utanzu mpya; utafiti huu, kwa hiyo, umechunguza jinsi tanzu hizo mbili zinavyohusiana ili kuona kama majigambo ya Bongo Fleva yamechimbuka kutoka katika majigambo ya jadi. Malengo ya utafiti huu ni kubainisha nduni za ushairi wa majigambo ya jadi na ya Bongo Fleva; kuzilinganisha na kuzilinganua nduni hizo; kueleza sababu za mabadiliko ya majigambo, na kueleza mchango wa mabadiliko hayo katika maendeleo ya fasihi simulizi. Ili kufikia malengo hayo, utafiti huu umetumia mbinu tano ambazo ni ukusanyaji wa matini, usikilizaji wa kanda na sidii, ushuhudiaji, usaili/mahojiano na utumiaji wa dodoso. Nazo nadharia zilizotumika ni nadharia ya Umbuji, na hasa Umbuji wa Daniel Kunene, Semiotiki na nadharia ya Ubadilikaji Mpya. Kuhusu matokeo, imebainika kwamba ushairi wa majigambo ya jadi na ule wa Bongo Fleva unafanana sana kimaudhui na kifani hivyo kuthibitisha kwamba majigambo ya Bongo Fleva yanachimbuka katika majigambo ya jadi. Ingawa kuna kufanana kwingi, aina hizo mbili za majigambo zina tofauti za namna fulani. Tofauti hizo ndogondogo zinazoonekana baina ya aina hizo mbili za majigambo, zinathibitisha kwamba ushairi wa majigambo unabadilika sambamba na mabadiliko yanayotokea katika jamii.
Majukumu ya wahusika kijinsia katika nyimbo za watoto za Kiswahili na uhalisia wake katika malezi ya watoto nchini Tanzania
(Chuo kikuu cha Dar es Salaam, 2019) Mosha, Doroth Felician
Tasnifu hii ni matokeo ya mada ya utafiti ‘’ Majukumu’’ ya wahusika kijinsia katika nyimbo za watoto za Kiswahili na Uhalisia wake katika Malezi ya watoto nchini Tanzania’’ Tum’echunguza namna watunzi wa nyimbo za watoto walivyowateua wahusika kuwapa majukumu anuwai kwa mujibu wa jinsi zao. Vilevile, tumechambua maoni ya wanajamii (walimu, wanafunzi na wataalamu wa masuala ya jinsia) kuona namna wanavyogawanya majukumu kwa watoto wanapowatia malezi. Lengo ni kufanya ulinganishi ili kuona endapo kuna uhalisia wa majukumu ya kijimsia katika nyimbo za watoto na malezi ya watoto nchini Tanzania. Utafiti uliongozwa na malengo muhususi manne: Mosi, kubainisha wahusika waliojitokeza katika nyimbo za watoto kwa mujibu wa jinsi zao. Pili, kuchambua majukumu ya wahusika hao. Tatu, kujadili moni ya jamii kuhusu majukumu ya kijinsia katika malezi ya watoto na kulinganisha na yale ya nyimbo za watoto kwa watoto na jamii. Data zilizokusanywa kwa njia ya mahojiano, ushuhudiaji na maandiko mbalimbali ziifanikisha malengo tajwa. Data hizi zimewasilishwa na kuchambuliwa kwa njia ya kitaamuli kukiwa pia na matumizi ya uchambuzi wa kitakwimu na majedwali. Utafiti umeongozwa na nadharia za Skima ya kijinsia na uhalisia. Skima ya kijinsia ni nadharia ya mrengo wa jinsia inayoangazia namna mtoto anavyojifunza majukumu yanayomhusu kwa kuhushudia yale yanayofanywa na wanaume na wanawake wakiongozwa na utamaduni wa jamii husika. Nadharia ya uhalisia imezingatia ukweli na uyakinifu wa majukumu ya kijisnisia katika malezi ya watoto kama yalivyosawiriwa katika nyimbo za watoto ili kubaini kufanana na kutofautiana kwake. Matokeo ya utafiti yanaonesha kuwa: Mosi, wahusika wa kike ni wengi kuliko wahusika wa kiume na wamebebeshwa majukumu mengi. Pili, watunzi wa nyimbo za watoto wamesawiri mgawanyo sawia wa majukumu ya kijinsia ya wahusika. Tatu, maoni ya wanajamii yamebaini kutokuwa na unyoofu wa mgawanyo wa majukumu ya kijinsia katika malezi ya watoto. Hali hii huchangiwa na tofauti za kiutamduni na malezi ya kifamilia, mitazamo na itikadi tofauti, dini, elimu, tofauti za kihistoria na hatua ya maendeleo ilivyofikiwa katika familia au jamii husika. Hivyo, hakuna usahili wa kiuhalisia baina ya majukumu ya wahusika kijinsia katika za watoto na majukumu ya wahusika kijisinsia katika nyimbo za watoto umebainika kuwa na athari chanya na hasi kwa watoto na jamii.
Mandhari na usawiri wa ukimwi katika riwaya ya kiswahili 2000-2010
(University of Dar es Salaam, 2016) Bulaya, Joviet
Utafiti huu umechunguza jinsi ugonjwa wa UKIMWI unavyosawiriwa katika fasihi kwa kuiangalia riwaya ya Kiswahili kupitia katika kipengele cha mandhari. Utafiti unalenga kujibu maswali yafuatayo: kwanza, ni jinsi gani mandhari ya riwaya ya Kiswahili ihusuyo UKIMWI inafungamana na dhamira zinazosawiriwa na riwaya husika? Pili, riwaya ya Kiswahili ihusuyo UKIMWI inatumiaje mandhari kuumba wahusika wake? Na mwisho, waandishi wa riwaya ya Kiswahili ihusuyo UKIMWI wanatumiaje mandhari kujenga lugha inayoibua athari na changamoto za UKIMWI katika riwaya zao? Sambamba na maswali hayo, tumefafanua malengo ya utafiti huu kuwa ni: mosi, kujadili jinsi mandhari inavyofungamana na dhamira zinazoelezwa na riwaya ya Kiswahili ihusuyo UKIMWI. Pili, kueleza jinsi riwaya ya Kiswahili ihusuyo UKIMWI inavyotumia mandhari kuumba wahusika wake. Na tatu ni kubainisha namna waandishi wa riwaya ya Kiswahili ihusuyo UKIMWI wanavyotumia mandhari kuumba lugha inayoibua athari na changamoto za UKIMWI katika riwaya zao. Ili kufikia kusudi la utafiti huu , tumetumia mbinu mbalimbali za utafiti zikiwamo za utafiti wa nyaraka na mahojiano. Mbinu hizi kwa pamoja zimetumika kukusanya data zilizosaidia kujibu maswali ya utafiti huu. Nadharia ya Mwingiliano-matini ndiyo imeongoza utafiti huu. Nadharia hii inasisitiza kuwa hakuna matini asilia, bali uhai wa matini moja hutegemea matini nyingine. Kwa hiyo, matini za kifasihi hutegemeana katika kukamilisha maana. Kwa kutumia nadharia hii tumeona kuwa, mandhari zinaingiliana, kukamilishana na kutegemeana katika kuliumba tatizo la UKIMWI. Hii inatokana na ukweli kuwa, riwaya zinazochunguzwa zimetumia mandhari mbalimbali kuwaumba wahusika, kuibua dhamira na kuchomoza lugha inayoelezea athari na changamoto za UKIMWI. Kutokana na utafiti huu, upo uhusiano mkubwa kati ya mandhari na uibuaji wa dhamira za kazi ya fasihi. Pili, kuna uhusiano kati ya mandhari na ujenzi wa wahusika. Wasifu, tabia na mienendo ya wahusika wa riwaya teule kwa sehemu kubwa ni matokeo ya mandhari wanamokuwa. Vilevile, mandhari inahusiana na lugha kwani, lugha inayotumiwa na wahusika katika riwaya inategemea mandhari wanamokuwa. Hii inathibitisha kuwa, mandhari ina umuhimu mkubwa katika kuibua dhamira, kuwaumba wahusika pamoja na kutolea ujumbe uliokusudiwa katika kazi ya fasihi hasa riwaya. Kutokana na uchunguzi wa riwaya teule, kazi ya fasihi hasa riwaya haikamilishwi na mandhari moja, bali upo mwingiliano mkubwa wa mandhari mbalimbali ambao unaifanya riwaya ikamilishe maana na kusudi la mwandishi. Na kwa hiyo, mandhari ni mojawapo ya mihimili muhimu katika kuumba maana ya kazi ya fasihi.
Matumizi na dhima za lugha katika mandhari-lugha ya jiji la Dar es salaam
(University of Dar es Salaam, 2014) Peterson, Rhoda
Shauku ya kuchunguza eneo la mandhari-lugha inaendelea kukua miongoni mwa watafiti wa lugha kutokana na kushamiri kwa maandishi katika sehemu za wazi. Ulinganishaji wa maandishi binafsi na ya kiserikali umekuwa kama msingi wa tafiti za kimandhari-lugha. Kigezo hiki pekee hakiakisi matumizi halisi ya lugha katika eneo hilo kwani linahusisha shughuli tofauti za kijamii. Utafiti huu wa matumizi na dhima za lugha katika mandhari-lugha ya jiji la Dar es Salaam umefanywa kwa kuzingatia muktadha wa kibiashara. Utafiti huu uliongozwa na nadharia ya semiotiki-jamii ya Halliday inayochunguza lugha kwa kuihusisha na jamii. Data zilizoko kwenye mfumo wa kongoo-andishi zilikusanywa kwa njia ya kupiga picha. Ushuhudiaji wa huduma zitolewazo madukani na mahojiano kwa wafanyabiashara zilikuwa njia za nyongeza za ukusanyaji wa data. Ufafanuzi wa data ulifanywa kwa kutumia njia ya uchambuzi mada. Matokeo ya utafiti huu yanadhihirisha kuwa Dar es Salaam ni jiji lenye matumizi ya wingilugha. Lugha zilizobainika kutumiwa ni Kiingereza, Kiswahili, lugha za asili, Kiarabu, Kichina, Kihindi, na Kikorea. Lugha ya Kiingereza inatawala kimatumizi ikifuatiwa na Kiswahili, kisha lugha zingine zimetumiwa kwa kiasi kidogo sana. Dhima za lugha zilizodhihirika ni kukaribisha na kushawishi wateja wanunue bidhaa, kutambulisha bidhaa, jamii mbalimbali na imani za kidini. Kutokana na data za utafiti huu inapendekezwa kwamba muktadha wa matumizi ni kipengele kingine kinachoweza kutumiwa kuchunguza matumizi ya lugha katika mandhari-lugha. Vilevile, maudhui ni kipengele kinachoweza kutumiwa kuchunguza dhima za lugha katika mandhari-lugha.
Mchango wa lahaja katika kukuza na kuendeleza kiswahili sanifu hazina fiche iliyomo katika lahaja za kiswahili za Zanzibar
(University of Dar es Salaam, 2014) Hans, Mussa Mohamed
Utafiti huu ulikusudia kuchunguza msamiati unaohusu majina ya samaki wa baharini katika jamii ya wazungumzaji wa lahaja za Kiswahili zilizoko Zanzibar. Lengo likiwa ni kubaini namna lahaja hizi zinavyoweza kuchangia katika kukuza na kuendeleza Kiswahili Sanifu. Hata hivyo, ilionekana kwamba litakuwa jambo la welekevu iwapo pia historia ya wazungumzaji wa lahaja hizo na mchango wao katika historia ya lugha ya Kiswahili vitachunguzwa kwa kina. Data za utafiti zilipatikana uwandani kwa kuhusisha mbinu mbalimbali ambazo ni ushuhudiaji, usaili, hojaji na majadiliano katika majopo. Baaadhi ya data pia zilipatikana maktabani. Kwa upande wa uchambuzi wa data, palitumika mbinu ya kikompyuta kuchambulia data za kimsamiati na data za kihistoria zilichambuliwa kwa kutumia mbinu ya kimaelezo. Utafiti huu umeongozwa na nadharia ya Mwachano - Makutano ya Lugha za Kibantu pamoja na nadhariatete ya Ndugu na Ndugu wa Mbali iliyoasisiwa na Massamba (2007). Nadharia hii pamoja na nadhariatete inayoishajihisha kwa kiasi kikubwa inawiana na matokeo ya utafiti. Hata hivyo, katika utafiti huu imependekezwa kwamba nadhariatete ya Ndugu na Ndugu wa Mbali ifanyiwe marekebisho kidogo kwa kuongezewa dhana ya Ndugu wa Karibu ili kuakisi vema uhusiano ulioko miongoni mwa lahaja za Kiswahili na pengine lugha mbalimbali za Kibantu. Matokeo ya utafiti yanaonesha kwamba wazungumzaji wa lahaja za Kiswahili kupitia katika lahaja zao wana mchango mkubwa sana katika maendeleo ya lugha ya Kiswahili hususani katika uwanja wa msamiati unaohusu majina ya samaki wa baharini pamoja na uwanja wa historia ya lugha ya Kiswahili kwa ujumla. Utafiti kuhusu msamiati wa majina ya samaki wa baharini mbali na kutoa taarifa zinazohusu majina ya aina anuwai za samaki na sifa zao, umebainisha pia msamiati mpya ambao haumo katika Kiswahili Sanifu. Katika mjadala huu pia utafiti umeweka bayana tofauti ya kimsamiati baina ya Zanzibar na Tanzania bara, tofauti ambazo pia zinajitokeza katika Kamusi ya Kiswahili Sanifu iliyoandikwa na TUKI na Kamusi la Kiswahili Fasaha iliyoandikwa na BAKIZA. Hata hivyo imependekezwa kwamba utafiti mwingine katika jamii za wazungumzaji wa lahaja za Kiswahili unaweza kuelekezwa katika msamiati unaohusu nyanja nyingine kama vile utamaduni na tiba. Katika utafiti wa kihistoria, mbali na mambo mengine utafiti umebainisha kwamba chimbuko la wazungumzaji wa lahaja za Kimakunduchi, Kitumbatu na Kipemba ni maeneo mbalimbali ya Tanzania bara na Kenya hususani maeneo yanayopatikana katika upwa wa Afrika Mashariki. Maeneo hayo ni pamoja na Bagamoyo, Tanga, Dar es Salaam, Mtwara na Mombasa. Hata hivyo, kuna baadhi ya watoa taarifa waliodai kwamba chimbuko lao ni Shiraz (Pashia) ingawa hawakuwa na ushahidi usiosailika.
Michakato ya kisemantiki kwenye maneno ya mkopo katika kiswahili: mifano kutoka Kiingereza na Kiarabu
(University of Dar es Salaam, 2017) Shembilu, Musa Mohamed
Kiswahili kama zilivyo lugha nyingine kimekopa maneno kutoka lugha mbalimbali. Miongoni mwa lugha hizo ni Kiingereza na Kiarabu. Maneno hayo yanapoingia katika Kiswahili huchakatwa katika viwango mbalimbali vya kiisimu kama vile kifonolojia, kimofolojia na kisemantiki ili yaendane na mfumo wa lugha ya Kiswahili. Utafiti huu umechunguza michakato ya kisemantiki inayojitokeza kwenye maneno ya mkopo katika Kiswahili ili kubainisha njia za kutambua maneno ya mkopo katika Kiswahili, kanuni za kuwakilisha michakato hiyo, sababu za kutokea kwa michakato hiyo na kuonesha tofauti za utokeaji wa michakato ya kisemantiki kati ya maneno yenye asili ya Kiingereza na yale yenye asili ya Kiarabu. Utafiti huu uliongozwa na nadharia mbili ambazo ni Nadharia ya Alama na Nadharia ya Sarufi Amilifu. Kwa kiasi kikubwa data zilikusanywa kwa kutumia mbinu ya maktabani ambapo data zilizopatikana kwa mbinu hiyo ndio zilipelekwa uwandani kuhakikiwa kwa kutumia mbinu za hojaji na usaili. Uchambuzi wa data ulitumia mbinu ya uchambuzi mada ambapo maelezo ndio yametumika kwa kiasi kikubwa japo kulikuwa na matumizi ya kanuni, majedwali na vielelezo. Matokeo ya utafiti huu yanadhihirisha kuwa maneno ya mkopo yaliyomo katika Kiswahili yanaweza kubainishwa kwa kutumia njia za kileksikografia, kifonolojia na kimatamshi. Vilevile, utafiti huu umebaini kuwa tunaweza kuibainisha michakato mikuu minne ya kisemantiki kwa kutumia kanuni mbalimbali. Mathalani, kuna kanuni ya kubainishia Mchakato Panuzi wa Kisemantiki (MPK), Mchakato Finyazi wa Kisemantiki (MFK), Mchakato Geuzi wa Kisemantiki (MGK) na Mchakato Kapa wa Kisemantiki (MKK). MFK umeonekana kuchakata idadi kubwa ya maneno ya mkopo kuliko mingine. MFK umechakata 84% ya maneno yenye asili ya Kiingereza na 64% ya maneno yenye asili ya Kiarabu. Mchakato unaofuatia ni MPK umechakata 8% ya maneno yenye asili ya Kiingereza na 20% yenye asili ya Kiarabu. MGK umechakata 0% ya maneno yenye asili ya Kiingereza na 14% yenye asili ya Kiarabu ilhali MKK umechakata 8% ya maneno yenye asili ya Kiingereza na 2% yenye asili ya Kiarabu. Pia, matokeo yameonesha kuwa kuna sababu mahususi za kutokea kwa michakato ya kisemantiki kwenye maneno ya mkopo na utokeaji wa michakato hiyo katika maneno ya mkopo unatofautiana kati ya lugha kopwaji moja na nyingine. Aidha, utafiti huu unapendekeza kuwa tafiti fuatishi ziangalie michakato ya kisemantiki katika maneno yenye asili ya Kibantu katika Kiswahili, kwani utafiti huu umechunguza yale tu yenye asili ya Kingereza na Kiarabu.
Mkazo Katika Kiswahili Sanifu
(University of Dar es Salaam, 2019) Mwendamseke, Faraja Japhet
Utafiti huu ni wa kifonolojia uliochunguza mkazo katiak Kiswahili sanifu. Jumla ya watoa taarifa 20 wamehusika katika kutoa data iliyotumika katika utafiti huu. Watoa taarifa 10 walitoka kata ya Ngamiani Kati na Chumbageni katiak jiji la Tanga, mkoani Tanga. Watoa taarifa wengine 10 walitoka katiak Jiji la Tanga, mkoani Tanga. Watoa taarifa wengine 10 walitoka katika shehia ya Mkunazini na Shehia ya Malindi, UNGUJA MJINI, Zanzibar. Taarifa hizo zimekusanywa kwa kutumia mbinu ya mahojiano na ushuhudiaji. Utafiti huu ni wa kiidadi na kimaelezo ambao umefanyika kwa kuongozwa na nadharia ya Fonolojia Mizani. Data zilizokusanywa zilichunguzwa kwa kusikilizwa kwa makini na kwa kutumia program ya “Praat”. Aidha, matokeo ya utafiti huu yaonesha kuwa uchunguzi wa mkazo katika kiwango cha neon hujibainisha tofauti na mkazo katika kirai na sentensi. Mara nyingi mkazo msingi katiak neon hutokea katika silabi ya mwisho kasa moja, wakati mwingine mkazo msingi hutokea katiak katika silabi ya mwisho katika vihisishii. Kwa upande wa kirai na sentensi mkazo msingi hutokea katika neno la mwisho katiak tungo husika. Hata hivyo, katiak Kiswahili sanifu imebainika kuwa licha ya kuwepo mkazo msingi katika neno, kirai na sentensikuna aina nyingine pia za mkazo. Yaani mkazo upili, mkao utatu na mkazo dhaifu, kutegemeana na namna utamkaji unavyojidhihirisha katika neno, kirai na sentensi kuna aina nyingine pia za mkazo. Yaani mkazo wa pili, mkazo utatu na mkazo dhaifu, kutegemeana na namna utamkaji unavyojidhirisha katika viambajengo hivyo. Kwa hiyo, kila kiambajengo kinakiasi Fulani cha nguvumsikiko. Pia, licha ya ruwaza ya mkazo kuwa funge kama ilivyoelezwa na wataalamu wengine kama vile Halle naClements (1983) na Massamba (2011). Utafiti huu umeenda mbele zaidi na kubaini kuwa ruwaza ya mkazo inaweza kuathiriwa na michakato ya kifonolojia kama vile udondoshaji, michako ya kimofolojia kama vile uambatani na uradidi. Aidha, katika uamilifu wa mkazo utafiti huu umebaini kuwa na uaminifu ufuatao: kwanza ni kuwekewa nguvu katika silabi au neno wakati wa utamkaji ili kuonesha msigano wa msikiko katika viambajengo vinavyohusika. Pili, kuna wakati mkazo huwa na uamilifu wa kuonesha msisitizo katika kiambajengo kinachohusika yaani katika neno, kirai au sentensi. Tatu mara chache mkazo huweza kubadili maana ya msingi ya msingi ya neno, hutokea katika baadhi ya maneno mkazo unapohama. Aidha, kutokana na uamilifu wa mkazo tumeweza kutofautisha mkazo na kiimbo pamoja na kidatu katika katika Kiswahili sanifu. Hata hivyo, kuna mazingira mengine kiimbo na kidatu huweza kuathiri mkazo lakini athari hiyo ya kimsikiko haibadili uamilifu wa mkazo.
Mofolojia ya majina ya mahali ya kiswahili na kihaya katika jamii ya wahaya: uzingativu wa masuala ya kiisimujamii
(University of Dar es Salaam, 2016) Buberwa, Adventina
Baadhi ya wanaisimu huyatazama majina ya mahali kama maneno yasiyoweza kuchanganuliwa kimofolojia ilhali wengine wakiyatazama kama maneno yaliyojengwa kwa vipashio maalum. Madai haya kinzani ndiyo yaliyoongoza raghba ya mtafiti kufanya utafiti huu unaochunguza mofolojia ya majina ya mahali ya Kiswahili na Kihaya kwa kuzingatia masuala ya kiisimujamii yanayofafanua maumbo hayo. Kwa kutumia mbinu za utafiti zilizoteuliwa, yaani usaili, mijadala katika makundi lengwa na ushuhudiaji, data ya utafiti huu ilikusanywa kutoka katika wilaya za Muleba, Misenyi, Bukoba vijijini na Bukoba Mjini, mkoani Kagera. Vifaa vya kukusanyia data vilivyotumika ni pamoja na kalamu na daftari, kinasasauti, kompyuta pakatwa na kamera. Uchanganuzi wa data kimofolojia umeongozwa na nadharia ya Mofolojia Leksika. Data za utafiti huu zimewasilishwa kwa kutumia majedwali. Hata hivyo, baadhi ya data zimewasilishwa kwa kutumia michoroti ili kudadavua vyema mpangilio wa vipashio vinavyounda majina husika. Uchanganuzi wa vipengele vya kiisimujamii umefanywa kwa kuongozwa na mkabala wa Uchanganuzi Tunduizi Kilongo. Matokeo ya utafiti huu yamedhihirisha kuwa majina ya mahali yaliyochunguzwa yameundwa ama kwa neno moja pekee au kwa maneno ambatani, yaani neno zaidi ya moja. Utafiti huu umethibitisha kuwa vipo vipashio maalum vinavyounda majina ya mahali na vinaweza kuchanganuliwa kimofolojia. Licha ya majina ya mahali kutokana na masuala mbalimbali ya kiisimujamii, majina hayo hayateuliwi kama yalivyo kama wanaisimu waliotangulia walivyodhani. Mbinu za uundaji wa maneno huhusika katika uundaji wa majina ya mahali. Utafiti huu unapendekeza kuwa utafiti kama huu unaweza kufanywa katika maeneo mengine. Aidha, inapendekezwa kuwa majina ya mahali yanaweza kuchunguzwa kimofolojia, kisemantiki, kiisimujamii au kisintaksia.
Nafasi ya lugha ya kiswahili katika mandhari- lugha ya jiji la Mbeya nchini Tanzania
(University of Dar es salaam, 2020) Kawonga, Gervas
Utafiti huu ulihusu nafasi ya lugha ya Kiswahili katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Lengo kuu lilikuwa kuchunguza nafasi ya lugha ya Kiswahili katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Malengo mahususi yalikuwa matatu: kwanza, kubainisha ruwaza za lugha kwenye mabango ya matangazo ya makampuni ya mawasiliano ya simu katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Pili, kudhihirisha nafasi ya lugha ya Kiswahili kwa kuzingatia ruwaza za lugha kwenye mabango ya matangazo ya makampuni ya mawasiliano ya simu katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Tatu, kuwianisha sera ya lugha ya Tanzania na nafasi ya lugha kwenye mabango ya matangazo ya makampuni ya mawasiliano ya simu katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Utafiti huu uliongozwa na nadharia ya Ubeberu wa Kiisimu yenye msingi kwamba katika jamii kuna vipengele vya kimfumo na kiitikadi vinavyosababisha uhusiano usio wa usawa miongoni mwa lugha za jamii mbalimbali. Data zilikusanywa kwa kutumia mbinu ya upigaji wa picha za mabango ya makampuni ya mawasiliano ya simu na mbinu ya usaili. Uchambuzi wa data za mabango ya makampuni ya mawasiliano ya simu ulifanyika kwa mbinu ya usomaji wa matini na Programu Tarakilishi ya Takwimu (PTT). Uwasilishaji wa data umefanyika kwa kutumia vielelezo vya majedwali, grafu na picha kwa data za kiidadi za mabango ya makampuni ya mawasiliano ya simu. Nukuu za usaili na ufafanuzi wa kinathari umetumika kwa data za kitaamuli. Matokeo yanaonesha kwamba kuna ruwaza nne za lugha katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Ruwaza zilizobainishwa ni Kiswahili pekee, Kiingereza pekee, Kiswahili-Kiingereza na Kiingereza-Kiswahili. Kiswahili kinajitokeza kwa asilimia 54.5 katika ruwaza ya Kiswahili pekee mbele ya Kiingereza. Kwa kigezo cha ukubwa wa maandishi Kiswahili kinajitokeza cha kwanza kwa asilimia 63 kwa maandishi makubwa zaidi kuliko Kiingereza. Vilevile, kwa kigezo cha idadi ya maneno Kiswahili kinajitokeza katika nafasi ya kwanza kwa kuwa na asilimia 72.23. Kwa hiyo, Kiswahili kinajitokeza katika nafasi ya kwanza kimatumizi katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya nchini Tanzania. Aidha, kuna uwiano baina ya Sera ya Lugha ya Tanzania na nafasi ya matumizi ya lugha katika mandhari-lugha ya Jiji la Mbeya. Hata hivyo, tunapendekeza serikali ifanye mapitio ya sera ya lugha ili kuunda kanuni za matumizi ya lugha katika mandhari-lugha na kuweka urari wa matumizi ya lugha katika mandhari-lugha. Vilevile, tafiti fuatishi zifanyike kwa kuchunguza mabango ya makampuni mahususi tofautitofauti ili kupanua uelewa kuhusu ruwaza za lugha, nafasi ya Kiswahili na uwiano wa nafasi ya matumizi ya lugha na Sera ya lugha ya Tanzania.
Ruwaza za toni katika vitenzi na nomino za kirombo
(University of Dar es Salaam, 2020) Mramba, Peter Thobias
Utafiti huu unahususu Ruwaza za Toni katika Vitenzi na Nomino za Kirombo. Lengo kuu la utafiti huu ni kuchunguza ruwaza za ujitokezaji wa toni katika vitenzi na nomino za Kirombo na kanuni zinazotawala utokeaji huo. Utafiti umeongozwa na Nadharia ya Fonolojia Vipandesauti Huru kwa kutumia Mkabala wa Tonijuu Msingi kama ulivyoasisiwa na Goldsmith (1976) na kuboreshwa na wanazuoni mbalimbali katika taaluma ya tonolojia. Utafiti ulifanyikia katika Vijiji vya Mengwe Juu na Mengwe Chini, Kata ya Mengwe, Wilaya ya Rombo Mkoani Kilimanjaro. Wango la utafiti ni nomino na vitenzi na wazungumzaji wazawa wa Kirombo. Aidha, mbinu ya usampulishaji iliyotumika ni Nasibu Tabakishi. Pia, Mbinu za ukusanyaji data zilizotumika ni: mahojiano na ushuhudiaji. Katika mahojiano nomino na vitenzi viliandaliwa kwa Kiswahili na watoataarifa walihitajika kuyatamka kwa Kirombo huku mtafiti akirekodi na kualamisha toni katika maneno hayo. Matokeo ya utafiti yanaonesha kuwa kuna ruwaza mbalimbali za kitoni zinazoleteleza utokeaji wa kanuni za kitoni ambazo hutofautiana kutegemeana na idadi ya silabi na uwepo au kutowepo kwa yambwa. Kwa vitenzi na nomino za silabi moja hutawaliwa na kanuni ya uhusishaji wa tonichini na vitamkwa na sharti la ukubalifu, wakati vitenzi na nomino za silabi tatu hadi ama tano au sita za shina hutawaliwa na kanuni ya msambao wa tonijuu kuelekea kulia mwa shina, uhamaji wa TJM kutoka silabi ya kwanza kwenda katika silabi ya pili ya shina, unakiliji wa TJM katika silabi ya mwisho kasoro moja. TJM katika vitenzi na nomino za silabi moja ya shina hubiruka nyuma na khupachikwa katika kiambishi awali kwa nomino na vitenzi visoukomo sahili, wakati TJM hupachikwa katika mofimu ya yambwa kwa vitenzi visoukomo changamani vya silabi moja ya shina. Pia, kwa upande wa vitenzi visoukomo sahili matokeo yanaonesha kwamba kuna TJM mbili, yaani, ya kwanza ni ya yambwa na ya pili ikiwa ya shina, ambapo katika mchakato wa ukokotozi wa uibuzi wa toni, TJM ya shina hudondoshwa kwa kuwa yambwa ina nguvu zaidi. Aidha, inapendekezwa tafiti fuatizi zifanyike katika viwango vya kirai na sentensi, uradidi katika nomino na vitenzi na tonolojia linganishi katika jamiilugha za Kichaga. Utafiti huu umesaidia kujua namna toni zinavyojitokeza katika Kirombo kwa ujumla.
A study of syntax of Kiswahili verbs
(University of Dar es Salaam, 1994) Kihore, Y. M
This study is an investigation of various syntactic aspects of the verbal category formation phenomenon in Kiswahili, a Bantu language. This phenomenon involves a constellation of various morphological elements appearing as prefix(es), root and suffix(es) which create verbal structural formations that form core of various sentence constructions. Each of the elements in the sets of morphological categories in question possesses some syntactic cases which become more apparent only in the context of a combination pattern of various such elements. This situation was, previously, taken to manifest an "inextricable link" between two linguistic domains - morphology and syntax. However, the various analyses undertaken in this study reveal that it is the morphological elements themselves that become inextricably linked to yield categories that are accessible to syntactic rules. The Kiswahili syntactic structures resulting from various combinations of such elements are introduced in Chapter one. In this chapter also Generalized Phrase Structure Grammar (GPSG) - the theoretical framework to be applied in this study - is introduced showing its basic concepts and analytical devices. The section on GPSG also incorporates literature review of contributions by the proponents of this framework. This is followed by the consideration of various aspects of the morphological elements involved in verbal structural formations and samples of their combination patterns in Chapter two. In chapters three, four and five, the three construction types earmarked for treatment are fully investigated and the rules formulated far discrete representations of their various structural types. The construction types in question are categorized as Basic, Compound and Complex verbal constructions. Chapter six is a conclusion drawing on the findings of the study and their implications for Kiswahili syntactic studies, syntactic theory in general and the framework used.
A study of tense and aspect in Shambala
(University of Dar es Salaam, 1985) Besha, Ruth Mfumbwa
TENSE and ASPECT as grammatical categories have long been the subject of theoretical and emprical studies by linguists, anthropologists and philosophers. The present study which investigates the manifestation of Tense and Aspect in Shambala is a further contribution to those efforts. It attempts to disentangle some of the key issues involved in the area in the light of what obtains in Shambala. The study is modelled on Reichenbach’s (1947) Scheme of Temporal relationships which rests on the idea that temporal relationships encoded in natural languages can be accounted for by the relations which hold between Speech Time: Event Time: Reference Point. Reichenbach’s scheme is modified to take account of the basic theoretical principle underlying this study that “every identifiable grammatical form is assumed to have one basic meaning”. This was necessitated by the need to distinguish clearly which among the many markers of the verb-group in Shambala are tense markers, which are aspect markers, and which are manifestations of other grammatical categories. In order to identify the tense markers the “adverbial test” is developed as a basic methodological tool. Thus the various tense forms are arrived at by considering the co-occurrence relationships between the verb forms and the temporal adverbials. The study is organized into seven main chapters and a short eighth chapter of concluding remarks. In the Introductory Chapter, the aim and objectives of the study are stated and the methods used to collect and analyze the data are discussed. The second chapter contains a broad sketch of the major phonological, morphological and syntactic features of Shambala. The verb-group is given lengthy treatment here, partly because it is complex and partly because it is the carrier of various grammatical markers including those of tense and aspect. Chapter three examines two categories of literature on Tense and Aspect. Section one examines literature that deals with Tense and Aspect from an essentially “sentential” point of view. Section two is concerned with literature that incorporates the role of “context” in the study of Tense and Aspect. Chapter four examines critically the key concepts used in this study and proposes definitions which it is hoped, clarify what has been unclear in many studies of Tense and Aspect. In Chapter Five the Tense Forms are discussed. The adverbial test is used to identify the various tense forms. The distributional constraints of the various forms are discussed and the characterisation of each form proposed. The Chapter further discusses how the tense forms interact with the temporal adverbials to specify the actual TIME of events. Aspect forms are discussed in Chapter Six where they are identified and characterised. The role of the adverbials and auxiliary verbs in expressing various aspectual distinctions is highlighted. Chapter Seven illustrates how the tense and aspect forms interact in actual discourse. It demonstrates the complimentarity between the sentential and the contextual factors in the use of tense and aspect forms. The concluding chapter contains several observations. The study shows that it is possible to reduce substantially the chances of overlap between tense and aspect forms at the grammatical level by adopting the principle of one form one meaning. Secondly the study has tried to show that while tense is a temporal grammatical category, the actual time of events is only established by the co-occurrence relationships holding between the tense forms and the temporal adverbials. Thirdly the study has tried to show that Shambala has limited grammaticalised aspectual distinctions; that many of the aspectual oppositions are manifested through the co-occurrence relationships between the tense forms and various lexical units in the language. Fourthly the study has tried to demonstrate that the use of present tenses in recounting past events can be successfully accounted for by employing the concept of different anchorage points for events in a communicative act.
A study of the morphophonology of standard Kiswahili, Kipemba, Kitumbatu and Kimakunduchi
(University of Dar es Salaam, 1991) Maganga, Clement
This study investigates whether identical morphemes undergo similar or different phonological processes at identical morpheme boundaries in four Kiswahili dialects, namely, Standard Kiswahili, Kipemba, Kitumbatu and Kimakunduchi. The theoretical model which is used in this study is generative phonology and the basic postulate of generative dialectology. The study is organized into six chapters. The first chapter, which is introductory, provides the background to the study. It states the problem, defines its scope, and articulates the objectives of the study. It also presents the hypotheses to be tested and the theoretical framework within which the discussion will be conducted. The methodology used in data collection and analysis is also discussed in this chapter. The four subsequent chapters discuss the major phonological processes which occur in the four Kiswahili dialects. Each dialect is examined separately under the following main sub-headings: underlying segments, pronominal prefixes, pronominal orphophonologica processes, noun classes, verb extensions and nominal deriva-tions. The sixth chapter attempts to synthesize the similarities and differences that have been observed in these dialects. The study shows that all the four dialects use the same inventory of sound segments and the same underlying forms for the prefixes whose underlying shapes are: /(C)u/, /(C)a/, /(C)i/ and /N/. The post-radical affixes are also basically the same in the four dialects. However, different tense aspect markers can be observed in the past and perfective affirmative verb forms, and the present, past and consequential negative verb forms. Seventeen phonological process which are governed by twenty different rules have been identified in this study. The major processes are glide formation (Rules 1, 2, 7 and 8); vowel deletion (Rules 4a, 4b, 5a and 5b); vowel harmony in the verb extensions (Rule 14); Palatalization.(Ru 11), place assimilation and nasal syllabification (Rules 12a and 12b), and neutralization(Rule 13) of the classes 9 and 10 nominal prefix /N/; and spirantization (Rule 15) and sibilantization (Rule 16) in nominal derivations. By making explicit the rules governing the occurrences of these processes in the different dialects, the study was able to provide a more accurate and systematic characterization of each of the four dialects. This can best be illustrated by referring to the two most common phonological processes, that is glide formation and vowel deletion. In Kipemba, glide formation is restricted to specific nominal stems which begin with nonback vowels while in the other three dialects, it always occurs whenever the /(C)u/ and /(C)i/ prefixes are immediately followed by non-high vowels or a high vowel with the opposite value for the feature [back]. In both Standard Kiswahili and Kipemba: (a) vowel deletion is restricted to specific nominal stems, while in Kitumbatu and Kimakunduchi it occurs before both nominal and verb stems, (b) only one type of vowel coalescence occurs whereby /a + i/- [S] (Rule 6), while in Kitumbatu and Kimakunduchi there are two types, namely, /a + i /- [å]and /a + u/-[É] (Rule 19 ). In standard Kiswahili, Kitumbatu and Kimakunduchi, the prefix /mu/ undergoes vowel deletion -cumnasal syllabification before consonant initial morphemes, while in Kipemba, this prefix as well as the prefix /ni/ and the tense/aspect marker + na + undergo vowel deletion, nasal syllabification and place assimilation in a similar environment (Rules 17a and 17b). Assibilation - cum - vowel deletion in the prefix /ki/ (Rules 10 and 9) only occur in standard Kiswahili, Kitumbatu and Kimakunduchi but not in Kipemba, where glide formation occurs instead. Finally, the study has shown that standard Kiswahili and Kipemba are closer to each other than they are to Kitumbatu and Kimakunduchi which are also very much alike.
Synthesis of anthraquinone based dyes from anacardic Acid component of cashew nut shell liquid (CNSL) for Textiles applications
(University of Dar es salaam, 2020) Nambela, Lutamyo
The aim of this study was to develop a method for the synthesis of anthraquinone based dyes from anacardic acid isolated from CNSL and then to test the performance of the synthesised dyes on textile fabrics. CNSL was extracted in 20% yield from CNSs using petroleum ether as the solvent. Anacardic acid was then isolated from CNSL through the addition of Ca(OH)2 to form calcium anacardate and then acidification with HCl to recover the anacardic acid in 64% yield. With anacardic acid in hand, a procedure was developed for its conversion to phthalic anhydride and then anthraquinone dyes. Conversion of anacardic acid to a 3-methoxyphthalic anhydride in overall yield of 9% involved methylation of the two hydroxyl groups, alkene reduction, benzylic bromination, elimination of HBr, ozonolysis, oxidation and acid anhydride formation. The prepared 3-methoxyphthalic anhydride was subsequently reacted with benzene and substituted benzenes in the presence of AlCl3 to give three anthraquinone dyes or dye intermediates namely 1-hydroxyanthraquinone, 7-bromo-1-hydroxyanthraquinone and 1,7-hydroxyanthrquinone in 40%, 39% and 15% yields, respectively. Subsequently, 1-aminoanthraquinone was prepared in 80% yield from 1-hydroxyanthraquinone. Dimerisation of 1-aminoanthraquinone gave indanthrone in 93%. The prepared dyes were characterised using melting point measurements, UV, IR, NMR and mass spectrometry. The three prepared anthraquinone dyes were tested on 100% polyester fabric while the indanthrone dye was tested on 100% cotton fabric. 1-hydroxyanthraquinone and 7-bromo-1-hydroxyanthraquinone dyes gave yellow shade on the fabric, while 1-aminoanthraquinone gave an orange shade. Indanthrone on the other hand gave blue shade on 100% cotton fabric. The affinity of the dyes to the fabrics were determined using colour yield values which were measured using a reflectance spectrophotometer. All the dyes showed high affinity to dyed fabrics and this demonstrates that CNSL has a potential as a source of a precursor of intermediates in the synthesis of dyes.
Uchambuzi linganishi wa Ujumi wa kifasihi katika simulizi teule za watumwa kutoka Afrika, Amerika na Ulaya.
(Chuo Kikuu cha Dar es salaam, 2020) Henry, G
Uchambuzi linganishi wa Ujumi wa kifasihi katika simulizi teule za watumwa kutoka Afrika, Amerika na Ulaya. Grace Henry Tasnifu ya phD (Kiswahili) Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, Taasisi ya Taaluma za Kiswahili, 2020 Utafiti huu unachambua kiulinganishi simulizi teule za watumwa kutoka Afrika, Amerika na ulaya ili kuonesha ujumi wa kifasihi unaojitokeza katika simulizi hizo. Aidha, licha ya madai yaliyopo kwamba simulizi za watumwa ni utanzu wenye nduni bainifu majumui, utafiti huu unajadili pia upekee wa simulizi za watumwa kutoka jamii hizo. Aidha licha ya madai yaliyopo kwamba simulizi za watumwa ni utanzu wenye nduni bainifu majumui, utafiti huu unajadili pia upekee wa simulizi za watumwa kutoka jamii hizo. Simulizi teule zilizochzmbuliwa ni Uhuru wa watumwa (1934) na Mama Meli: from Slavery to freedom (1993) kutoka Afrika: interesting narrative of the life of Frederick Douglass: an American slave (1845, na incidents in the life of a Slave Girl: written by Herself (1861) kutoka Amerika: na The letters of Ignatius Sanch. An African (1782) na History of Mary Price: a West Indian Slave (1831). Kutoka ulaya. Pia utafiti huu umechunguza mwingilianomatini uliopo kati ya simulizi za watumwa na kazi teule za fasihi ya Kiswahili ambazo ni tendehogo (1984) , kwaheri iselamagazi (1992), Miradi bubu ya wazalendo (1995) na kasri ya mwinyi fual (2007). Katika kukamilisha malengo ya utafiti huu, utafiti uliongozwa na nadharia za za Sosholojia ya kifasihi,, naratolojia, na mwingilianomatini. Mbinu mbalimbali kama vile eneo la utafiti, sampuli ya utafiti na usampulishaji zilitumika katika ukusanyaji, uhifadhi na uchambuzi wa data. Baada ya uchunguzi, ujumi wa kifasihi katika simulizi za watumwa kama vile msuko wa matukio, motifu, wahusika, na matumizi ya sauti na nafsi za usimulizi umejadiliwa. Aidha, umahususi wa ujumi wa kifasihi katika simulizi za watumwa kutoka jamii tofauti (afrika, Amerika Na Ulaya ) kama vile majina ya vitabu, baadhi ya ruwaza, na motifu umebainishwa. Umahususi huo unasababiswa na miktadha tofauti ya kihistoria, kiuchumi na kijamii iliyokuwapo katika jamii hizo kipindi cha utumwa na wakati wa utunzi wa simulizi husika. Baadhi ya miktadha hiyo ni jadi simulizi ya kiafrika, utawala wa Mwingereza, utangamano wa wa kijamii, mchango wa wanaharakati wa kikomesha utumwa na kadhalika. Pia, kama kazi za fasihi, simulizi za watumwa zinaingiliana na kazi nyingine za ubunifu za fasihi katika vipengele mbalimbali vya kifani na kimaudhui kama vile ruwaza, motifu, sauti za usimulizi, nafsi za usimulizi, na wahusika.
Uchambuzi wa sintaksia ya uambatanishaji katika lugha ya kiswahili
(University of Dar es Salaam, 2019) Kombe, Luinasia Elikunda
Tafiti zinaonyesha kwamba lugha nyingi ulimwenguni zinaonekana kuwa na tungo ambatani za aina fulani, ingawa kuna tofauti nyingi za kiisimu Camacho,2003;Haspelmath, 2004; Drellishak,2004; Zhang,2009). Utafiti huu ulilenga kuchunguza sintaksia ya uambatishaji katika lugha ya kiswahili kwa kubainisha viunganishi ambatanishi, kuchambua sintaskia ya viunganishi hivyo na kufafanua mwenendo wa lugha ya kiswahili kuhusu masharti ya uambatanishaji. Data za utafiti huu zilipatikana maktabani katika hotuba ya viongozi, ripoti ya serikali, riwaya na magazeti. Mbinu ya usomaji wa maandiko na ununuzi wa tungo ambatani zilitumika kukusanyia data ambazo zilichambuliwa kiuelezi. Utafiti huu ulitumia mkabala wa kitaamuli na uliongozwa na Nadharia Rasmi Panufu. Matokeo ya utafiti huu yanaonyesha kuwa kiswahili huambatanisha vipashio vyake kwa kutumia viunganishi ambatanishi dhahiri na viunganishi ambatanishi visivyo dhahiri. Mkato katika maandishi. Viungatanishi ambatanishi hivyo vina dhima ya uongezi,uchaguzi, utebguzi, ukanushi na uwakati. Nafasi ya viunganishi ambatanishi katika tungo ambatani ni tatu. Kwanza, viunganishi ambatanishi ambavyo ni maneno huru huwekwa kati ya viambatanishwa. Pili, kiambishi huwekwa ndani ya kitenzi cha kila kiambatanishwa isispokua kiambatanishwa cha kwanza. Tatu, alama ya mkato inayowakilishwa kiimbo huwekwa baada tu ya kila kiambatanishwa isipokua kiambatanishwa cha mwisho. Baadhi ya viunganishi ambatanishi vya lugha ya Kiswahili huambatanishwa vipashio zaidi ya viwili ilhali vingine huambatanisha vipashio viwili tu. Vilevile, imebainika kua baadhi ya vianganishi ambatanishi huambatanisha katerogia zote za vapashio wakati vingine huambatanisha tu kategoria za vipashio zenye kitenzi ndani yake. Aidha, kuhusu sharti la kuambatanisha vipashio vyenye hadhi sawa, matokeo yanaonyesha kuwa kiswahili huambatanisha vipashio vyenye hadhi sawa kinyume na madai yaliyoyolewa na De Vos na Riedel(2017) kuwa kiswahili huambatanisha vipashio visivyo na hadhi sawa. Vilevile, kuhusu shartizuizi la tungo ambatani, matokeo yanaonyesha kuwa linaakisiwa katika lugha ya kiswahili. Hii ni kwa sababu viulizi vya Kiswahili huwa havioneshi uhamishaji wa vipashio bali hukaa mahali pa kawaida pa vipashio husika,kiambatanishwa cha mwisho katika tungo ambatani kinaweza kufanywa kuwa swali jambo ambalo ni kinyume na sharti hilo. Hii inaonesha kuwa ni vigumu kuwa na kanuni moja inayoakisiwa katika lugha zote kwa sababu kila lugha ina upekee wake. Matokeo haya yanamchango mkubwa katika kuonesha upekee wa lugha ya kiswahili katika uwanja wa umbatanishaji. Hivyo, utaiti huu unapendekeza tafiti zaidi kuhusu sintaksia ya uambatanishaji katika lugha za kibantu ili kuonesha upekee wa lugha hizi katika uwanja huu wa uambatanishaji. Kinadharia, utafiti huu umethibitisha kwamba suala la muundo wa ndani na muundo wa nje wa tungo bado lina mashiko katika uchambuzi wa lugha kwa sababu baadhi ya tungo zinazotumika katika mawasiliano ni matokeo ya mageuzi yaliofanyika katika miundo ya ndani ya tungo hizo. Hivyo bni vigumu kupata matokeo sahihi kwakuchunguza miundo ya nje pekee bila kuhusisha miundo ya ndani.
Uchanganuzi Kilongo wa kauli zenye kutweza au kukweza staha katika mijadala ya bunge la Tanzania
(University of Dar es Salaam, 2016) Sylivester, Johanes
Utafiti huu unahusu uchanganuzi kilongo wa kauli zenye kutweza au kukweza staha katika mijadala ya BJMT katika kipindi cha mwaka 1980 hadi 2014.Data ilikusanywa kwa mbinu za uchambuzi wa nyaraka, ushuhudiaji, hojaji na usaili na kuchambuliwa na kufasiriwa kwa mkabala wa uchanganuzi kilongo shirikishi na mpishano huru. Walengwa wa utafiti walikuwa Wabunge wa BJ MT. Nadharia iliyotuongoza ni Nadharia ya Staha ya Brown na Levmson (1987) inayodai kuwa , kuna kauli zenye kutweza staha na iii kauli hizo zikweze staha mzungumzaji anatakiwa kuzisuka kwa kutumia mbinu faafu za kistaha. Pia, tulizingatia maboresho ya Fraser (1990) anayedai kuwa ili mzungumzaji akweze staha lazima azungumze kwa kuzingatia kanuni zinazodhibiti majadiliano. Kutokana na uchanganuzi kilongo uliozingatia vipengele vya kinadharia, kanuni za Bunge na muktadha wa mazungumzo data tuliyoipata imetupa vipengele vinavyohusiana na kauli zenye kutweza au kukweza. Miongoni mwa kauli hizo ni matusi, kumshambulia Mbunge kuwa ni mnafiki au sio makini, kusema uongo, kuhamasisha uvunjifu wa sheria, kuonesha kuwa wenzio ni punguani, vichaa au wendawazimu, kujivuna au kubeza wengine, kumpa taarifa Spika (Kiti) au kutotii maelekezo yake, kutotumia neno 'Mheshimiwa' kabla ya jina la Mbunge, kauli za kibaguzi na mwisho kuzungumzia mambo ya siri ya Mbunge. Kwa upande wa kauli zenye kukweza staha, utafiti unaweka wazi kuwa ili zijitokeze ni lazima mzungumzaji ateue mbinu faafu za kistaha zitakazomwezesha kulinda utu wa wasikilizaji pamoja na makatazo yanayodhibiti matumizi ya lugha Bungeni. Mbinu hizo ni pamoja na ubadili haji msimbo, matumizi ya kauli ya kutendwa na kutendana, kunukuu, matumizi ya nafsi ya kwanza wingi, matumizi ya vitambulisho hadhi, uteuzi mzuri wa msamiati, matumizi ya njeo ya wakati uliopita //-Ii-// mahali pa wakati uliopo //-na-// wakati wa kuuliza swali na uepukaji. Kwa ujumla, utafiti umeonesha kuwa, uwepo wa kauli zenye kutweza staha Bungeni unatokana na kutotumia mbinu faafu za ki taha. Matokeo ya utafiti huu yanachangia maarifa mapya katika taaluma ya isimu-tumizi Y . Kiswahili hasa katika taaluma za pragmatiki, isimujamii na elimu-mitindo. Pia, yanachangia katika kipengele cha uchanganuzi kilongo kwa kupendekeza mbinu za uchanganuzi kilongo shirikishi na uchanganuzi kilongo mpishano huru kama mbmu za kuchambua na kufasiri data. Kipekee kabisa, utafiti huu unachambua kwa undani kipengele cha staha ambacho ni cha pragmatiki katika mijadala ya Bunge ili kuweza kupata ruwaza za lugha ya kibunge zenye kukweza staha. Ili kubainisha ruwaza za lugha ya kibunge tunapendekeza utafiti zaidi utakaobainisha vipengele vya kiisimu vinavyounda lugha hiyo. Pia, kuhusu mbinu za kistaha katika lugha ya Kiswahili kwa ujumla , tupendekeza tafiti nyingine kufanyika kwenye taasisi nyingine pia na katika mazmgua yasiyo rasmi.
Uchanganuzi wa mbinu za kisarufi na kibalagha katika vilongo teule vya kampeni za uchaguzi wa mwaka 2015, nchini Tanzania
(University of Dar es Salaam, 2020) Sovu, Yahya Ahmad
Utafiti huu ulilenga kuchunguza lugha ya kisiasa, hususani katika kipindi cha kampeni za uchaguzi wa 2015 nchini Tanzania. Hoja kuu ikiwa ni kuchambua kwa undani mbinu za wanasiasa na nduni anuwai wanazozitumia katika mikutano ya kampeni za uchaguzi. Ili kutimiza hoja hii utafiti ulilenga hasa kubaini nduni za kisarufi na kibalagha katika vilongo teule vya hotuba za kampeni za uchaguzi za mwaka 2015, kuchunguza dhima zake katika kampeni za uchaguzi na kupambanua iwapo mbinu hizo zina athari chanya na hasi kwa hadhira. Data za utafiti zilikusanywa maktabani na uwandani kwa kutumia mbinu ya uchambuzi wa nyaraka, usikilizaji wa hotuba, usomaji wa maandiko, usaili, na hojaji. Mkabala wa kitaamuli, na wa kiidadi kwa kiasi kidogo ilitumika kuchambua data zote. Mkabala wa Uchanganuzi Tunduizi Kilongo pamoja na Nadharia ya Balagha zimetumika katika utafiti huu. Matokeo ya utafiti yameonesha kwamba, hali ya ukinzani baina ya kambi za UKAWA na CCM imejidhihirisha katika lugha za kampeni kupitia mbinu za uteuzi wa maneno, vijenzi vya sarufi na tamathali za kibalagha. Matokeo yameonesha zaidi kuwa, kauli zenye kutweza afya ya wagombea, kejeli, kashfa na vitisho zilitumiwa. Pia, kauli zenye kuhimiza amani, mshikamano, kufanya kazi kwa bidii zilisikika. Matumizi ya nafsi ya kwanza "ni-", lugha za mitaani, takriri, jazanda, chuku, misimu, methali, mbazi za kidini, sitiari na vionjo anuwai vya lugha vilifumbatwa iii kufikia malengo hayo. Vilevile, matokeo yameonesha kwamba, mbinu hizi zina dhima ya urembeshaji, ufafanuaji, usisimuaji, uthibitishaji na hata ujikurubishaji kwa hadhira. Pia, imebainika kwamba, mbinu za kisarufi na kibalagha zimeibua athari chanya za kuburudisha, kuhimiza, kuzindua, kujenga matumaini na athari hasi zinazochochea ubaguzi, udhalilishaji, na kujenga uhasama miongoni mwa wanajamii.Utafiti huu umechangia katika taaluma ya uchanganuzi vilongo. Mchango mahususi umejikita katika kubaini sifa za lugha ya kampeni za kisiasa kama rejista maalumu. utafiti huu unapendekeza wazungumzaji katika hotuba za kampeni za uchaguzi wazingatie matumizi mazuri ya lugha yenye kujenga umoja na mshikamno, pia waache kuendeleza matumizi ya lugha zisizo za staha, matusi na kejeli ambazo zinaweza kuchochea migogoro miongoni mwa hadhira wanazozihutubia.

Browse

Browsing PhD Theses by Title

Results Per Page

Sort Options